ΑΠΟ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΤΑΤΛΙΝ
ΣΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟ
Από τη συζήτηση για την πόλη στο Ωδείο Αθηνών, στην παρουσίαση μιας σημαντικής έκδοσης στο βιβλιοπωλείο των ΠΕΚ
Επιλογές από δύο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν πρόσφατα σε διαφορετικούς χώρους, και σε ένα βαθμό σχετίζονται μεταξύ τους.
Η πρώτη το Σάββατο 27/09/2025 στον Πολυχώρο Ω2 στο ΩΔΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, όπου οργανώθηκε μια μεγάλη συζήτηση με τη συμμετοχή αρχιτεκτόνων, αρχαιολόγων και θεωρητικών, στο πλαίσιο της έκθεσης την οποία επιμελείται ο Δημήτρης Τρίκας με τίτλο: "Το όνειρο του Τάτλιν: Ουτοπίες η αιώνια επιστροφή", με θέμα Για την Πόλη (Αρχιτεκτονική, Πολεοδομία, Αρχαιολογία, σύγχρονος Πολιτισμός, Ετεροτοπίες, Κινήματα).
Η δεύτερη την Τετάρτη 24 Σεπτεμβρίου 2015 στο Βιβλιοπωλείο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, όπου πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση της νέας έκδοσης του Κωνσταντίνου Ξανθόπουλου με τίτλο ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ / ΟΨΕΙΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ 1918-1932. Από τις δύο εκδηλώσεις που παρακολούθησα, εκτός από εικόνες των ομιλητών και τους τίτλους των εισηγήσεων τους και κάποια συνοπτικά σχόλια, παρουσιάζεται αναλυτικά και η ενδιαφερουσα και πρωτότυπη εισήγηση του Παναγιώτης Τσακόπουλου με θέμα: Αποτυπώματα της σοβιετικής πρωτοπορίας στη δυτική μεταπολεμική αρχιτεκτονική.
1.
"ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ"
ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΟ ΩΔΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
«ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΤΑΤΛΙΝ. ΟΥΤΟΠΙΕΣ. Η ΑΙΩΝΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ»
Ο Δημήτρης Τρίκας ξεναγώντας μας στη στοά του Ωδείου Αθηνών
Έχουν γραφτεί πολλά για την μεγάλη εικαστική έκθεση με τίτλο «Το όνειρο του Τάτλιν. Ουτοπίες. Η αιώνια επιστροφή», που επιμελείται και πάλι με επιμονή ο Δημήτρης Τρίκας, που φιλοξενείται από τις 2 Οκτωβρίου έως 1 Νοεμβρίου 2025 στον Α΄ όροφο του Ωδείου Αθηνών και διερευνά αυτές τις διαδρομές της φαντασίας και της πολιτικής σκέψης, φωτίζοντας πώς η ουτοπία, άλλοτε ως ελπίδα και άλλοτε ως απειλή, εξακολουθεί να εμπνέει τον άνθρωπο να αναμετρηθεί με το παρόν και να οραματιστεί το μέλλον. Δεν είναι όμως ευρύτερα γνωστό το πολυσυλλεκτικό και δυναμικό σύνολο των παράλληλων δημοσίων εκδηλώσεων, που εμπλουτίζουν την εικαστική εμπειρία με λόγο, δράση και συμμετοχή και περιλαμβάνουν oμιλίες και συζητήσεις, performances και καλλιτεχνικές δράσεις, συνεργασίες με πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά εργαστήρια, και τέλος αναστοχασμό πάνω στην αρχιτεκτονική του κτιρίου του Ωδείου Αθηνών.
Η εκδήλωση στον Πολυχώρο Ω2
Είχα την δυνατότητα να παρακολουθήσω μόνο το πρώτο μέρος από την εκδήλωση στον Πολυχώρο Ω2 του ΩΔΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 27/09/2025. Ξεκίνησε με την εισαγωγική ομιλία του Δημήτρη Τρίκα και ακολούθησε μια αποκαλυπτική διάλεξη του Τηλέμαχου Ανδριανόπουλου, καθηγητή ΕΜΠ, με τίτλο «Ιωάννης Δεσποτόπουλος: 10+1 Αγορές».
Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος
Στο πλαίσιο της Ουτοπίας παρουσιάστηκαν μέσω ενός εξαιρετικά σχεδιασμένου powerpoint, σπάνια σπαράγματα από το έργο αστικού σχεδιασμού του Δεσποτόπουλου, που δεν έχουν πραγματοποιηθεί. Ένδεκα προτάσεις μιας υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονικής από τα φοιτητικά του χρόνια, που ο Ανδριανόπουλος ανέδειξε μέσα από μια πολυετή συστηματική έρευνα για το έργο του, που αφορά τον πολεοδομικό και αστικό σχεδιασμό σε μία περίοδο 70 ετών. Έρευνα μέσα από ένα πολύ πλούσιο αρχείο, που από τις τακτοποιημένες σχεδιοθήκες του γραφείου του στην οδό Σουηδίας, βρίσκεται αποθηκευμένη σε ρολά στο Αρχείο Νεοελληνικής αρχιτεκτονικής στο Μουσείο Μπενάκη, μαζί με κείμενά του καθώς και σημαντικό εικαστικό έργο του που καλύπτει πολλές δεκαετίες.
Ιωάννης Δεσποτόπουλος, Κεντρική Αγορά
Η παρουσίαση των άγνωστων κυρίως και σημαντικών αυτών έργων του Δεσποτόπουλου, που κατά τον Δημήτρη Φιλιππίδη ανταγωνίζονται τον Oscar Niemeyer, θέτει ένα θέμα ανατροπής των δεδομένων ως προς τί και ποιούς θεωρούμε σημαντικούς στην ελληνική αρχιτεκτονική του προηγούμενου αιώνα.
Παραθέτω στη συνέχεια εικόνες και τίτλους εισηγήσεων, από το σύνολο των ομιλητών που ακολούθησαν και συμμετείχαν σε τρεις ομάδες.
Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου, αρχιτέκτονας, αρθρογράφος και αρχισυντάκτρια του archisearch.gr, με θέμα: «ΚατΟΙΚΕΙΝ: το σπίτι ως ουτοπία από το χθες στο σήμερα»
Κατερίνα Χριστοφοράκη, δρ. ΕΜΠ, Αρχιτέκτων Μηχανικός-Πολεοδόμος, με θέμα: «Επαναπροσδιορίζοντας την πόλη στο φως σύγχρονων αναγκών και προκλήσεων»
Κώστας Τσιαμπάος, αν. καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ΕΜΠ, με θέμα: «Η Πόλη και τα όρια της αυτονομίας»
Μυρτώ Κιούρτη, αρχιτέκτονας, δρ. ΕΜΠ, με θέμα: «Αθήνα: Μια διαφορετική εκδοχή της Μοντέρνας ουτοπίας»
Μεταξία Μαρκάκη, επ. καθηγήτρια Αρχιτεκτόνων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με θέμα: «Αρκαδία: Αστικά Οικο-φαντασιακά πέρα από την Πόλη»
Νίκη Σορβανή, δρ. Αρχιτεκτονικής με πρόσθετες σπουδές φύλου και ερευνήτρια φεμινιστικών και κουίρ προσεγγίσεων του χώρου. Θέμα: «Κουίρ αλλοτινές πόλεις»
Β΄ ομάδα
Η ουτοπία σήμερα
Αρχιτεκτονική, Λογοτεχνία, Τέχνη, Φιλοσοφία
Ντορέτ Παναγιωτοπούλου, δρ. της Architectural Association School of Architecture, με θέμα: «To Campo Marzio του Piranesi: μια ριζική αποκατάσταση μέσω του Montage-αντιπαράθεσης θραυσμάτων»
Κωνσταντίνος Πίττας, αρχιτέκτονας, δρ. του Πανεπιστημίου του Cambridge, ιδρυτής του KP office, με θέμα: «Ποιος έχει ανάγκη από ουτοπίες σήμερα; Τέχνη, Χώρος & πολιτική»
Γιάννης Τουρνικιώτης, υποψ. δρ. του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, με θέμα: «Από την Ουτοπία στον Πολιτισμό. Το Φανταστικό Μουσείο»
Γ΄ ομάδα
Τί πήγε λάθος; Το Ελληνικό παράδειγμα
Μια συζήτηση για τα λάθη του παρελθόντος και πιθανώς για τα λάθη του μέλλοντος
Συμμετείχαν οι:
Ανδρέας Γιακουμακάτος, ομ. καθηγητής Ιστορίας, Κριτικής Ανάλυσης και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής, ΑΣΚΤ
Πάνος Δραγώνας, καθηγητής Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Πατρών, με θέμα: Άλμα στο κενό
Αμαλία Κωτσάκη, καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής, αν. κοσμήτωρ, Πολυτεχνείο Κρήτης,
Σάσα Λαδά, αρχιτέκτων, ομ. καθηγήτρια Αρχιτεκτόνων, ΑΠΘ, με θέμα: Εκτοπισμένα αστικά τοπία και σώματα, Η χωρική διαπραγμάτευση της ετερότητας, με αναφορές στα τεράστια προβλήματα της Θεσσαλονίκης.
2.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Αποτυπώματα της σοβιετικής πρωτοπορίας
στη δυτική μεταπολεμική αρχιτεκτονική
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ
"ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ"
ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΡΗΤΗΣ, ΑΘΗΝΑ
24 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2025
Από αριστερά Παναγιώτης Τσακόπουλος, Παντελής Λαζαρίδης, Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος και Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου
Παραθέτω σήμερα την ενδιαφέρουσα εισήγηση του αρχιτέκτονα και ιστορικού της πόλης και της αρχιτεκτονικής Παναγιώτη Τσακόπουλου, που ακούσαμε την Τετάρτη 24 09 2025 στο κατάμεστο Βιβλιοπωλείο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, όπου πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση της νέας εξαιρετικής έκδοσης του Κωνσταντίνου Ξανθόπουλου, με τίτλο ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ / ΟΨΕΙΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ 1918-1932. Την παρουσίαση συντόνισε ο Παντελής Λαζαρίδης, ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτονικής, πρ. πρύτανης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και εικαστικός, παράλληλα παράλληλα με μια περιεκτική και ουσιώδη εισαγωγή. Ακολούθησαν η αναλυτική και διευρυμένη ομιλία της Μελίνας Αρβανίτη-Πολλάτου, (αρχιτέκτων, αρθρογράφος & αρχισυντάκτρια του Archisearch.gr,) και στην συνέχεια ο Παναγιώτης Τσακόπουλος στην εισήγησή του επικεντρώθηκε στο να εστιάσει σε κάποιες περιπτώσεις διάχυσης του πνεύματος της σοβιετικής πρωτοπορίας στην δυτική αρχιτεκτονική των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών και ιδιαίτερα στην Ελλάδα.
Η βραδυά έκλεισε ο συγγραφέας του βιβλίου Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος, αρχιτέκτων ΕΜΠ, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Columbia, πρ. καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών, ο οποίος παρουσίασε συμπληρωματικά στοιχεία που δεν περιλαμβάνονται στην έκδοση, και ακολούθησαν τοποθετήσεις των αρχιτεκτόνων Μιχάλη Μανιδάκη και του Τάσου Μπίρη.
Στην διάλεξη που ακολουθεί παράληλα με το κείμενο παρατίθεναι και οι σχετικές διαφάνειες όπως προβλήθηκαν στην παρουσίαση.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Αποτυπώματα της σοβιετικής πρωτοπορίας
στη δυτική μεταπολεμική αρχιτεκτονική
Είναι σπάνιες στην ελληνική βιβλιογραφία οι πρωτότυπες μελέτες ιστορίας της διεθνούς αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα. Είναι ένας πρώτος λόγος που η κυκλοφορία του έργου του Κώστα Ξανθόπουλου αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός στα ελληνικά εκδοτικά πράγματα.
Η εξαιρετική ποιότητα της έκδοσης και η γραφιστική της αντιμετώπιση, η καταιγιστική έγχρωμη εικονογράφηση, οι γραμματοσειρές και η δίχρωμη τυπογραφία, υπηρετούν θαυμάσια ένα ιδιαίτερα πυκνό κείμενο, στο οποίο η πολύπλευρη πληροφορία συνδυάζεται με την πρωτότυπη τεκμηρίωση.
Το εύρος του θέματος είναι τεράστιο και η πλούσια διεθνής βιβλιογραφία αυξάνεται συνεχώς.
Ωστόσο, ο συγγραφέας, με τη δομή της μελέτης του, με την επιλογή των πεδίων εστίασης, με την αναζήτηση αφετηριών και συσχετίσεων σε όλα τα πεδία της τέχνης και της μηχανικής, της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής, με την προσφυγή σε πρωτότυπες πηγές, με το χρονολόγιο και το παράρτημα,
κυρίως με μια θεώρηση απαλλαγμένη από θετικούς ή αρνητικούς συναισθηματισμούς, που τοποθετεί το έργο στον τόπο και τον χρόνο,
κατορθώνει να συγκροτήσει ένα έργο αναφοράς.
Ανασυστήνει το ιστορικό πλαίσιο, διασαφηνίζει έννοιες, φωτίζει πτυχές και δικαιώνει εντέλει ένα αρχιτεκτονικό κίνημα που σημάδεψε όσο κανένα άλλο τη σκέψη για την αρχιτεκτονική και την πόλη του 20ού αιώνα.
Συμμετέχοντας στη σημερινή παρουσίαση προτίμησα, με την άδεια του συγγραφέα και διευρύνοντας τη θεματική του βιβλίου, να εστιάσω, πολύ ελλειπτικά, σε κάποιες περιπτώσεις διάχυσης του πνεύματος της σοβιετικής πρωτοπορίας στην αρχιτεκτονική των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, ιδιαίτερα, στην Ελλάδα.
Μετά από μια περίοδο λήθης είκοσι χρόνων, που συμπίπτει με την απαξίωσή της στη Σοβιετική Ένωση και τις διώξεις της σταλινικής περιόδου, η σοβιετική πρωτοποριακή αρχιτεκτονική ανακαλύπτεται εκ νέου από τη δυτική ιστοριογραφία κατά τη δεκαετία του 1950, με την επανακυκλοφορία προπολεμικών αρχιτεκτονικών εκδόσεωνii και γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής μετά τη δεκαετία του 1970, στο πλαίσιο των μεταμοντέρνων ανα-θεωρήσεων. Ο νέος αιώνας μας επισκέπτεται για τρίτη φορά, την κονστρουκτιβιστική αρχιτεκτονική στο πλαίσιο μιας επιθυμίας «μοντερνιστικού αυτοκαθορισμού», την απομονώνει ωστόσο από τα κοινωνικά και πολιτικά της συμφραζόμενα.
Ουτοπικές προφητείες ενός νέου μεταπολεμικού κόσμου, όπως η Μπραζίλια των κομμουνιστών Lucio Costa και Oscar Niemeyer, το 1957, ή φορμαλιστικές ερμηνείες της ρωσικής avant garde, χωρίς όμως τις ίδιες ιδεολογικές αφετηρίες, όπως η πρόταση του Ρώσου αρχιτέκτονα Yakov Belopolsky για την Παγκόσμια Έκθεση της Μόσχας, το 1961,
συντακτικό εργαλείο αστικής ανάπλασης, όπως η συμμετοχή του Γραφείου Μπίρη στον διαγωνισμό για τη Διαμόρφωση του πρώην Ιπποδρόμου στο Δέλτα Φαλήρου το 1978,
μια στοιχειακή κονστρουκτιβιστική σύνθεση, ή σημαίνον κέλυφος μιας δημόσιας λειτουργίας κοινωνικού και πολιτικού χαρακτήρα, όπως η συμμετοχή των Κατζουράκη, Κρόκου και Παπαγιαννόπουλου στον διαγωνισμό για το Κτίριο του Εργατικού Κέντρου της Αθήνας, το 1976, μια αναφορά στη Εργατική Λέσχη Ζούγιεφ της Μόσχας του Ilya Golosov
οι επανανγνώσεις αυτές αποδεικνύουν τη διαχρονικότητα του πνεύματος της σοβιετικής πρωτοπορίας στη διεθνή αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα.
Ας σταθούμε σε κάποια μόνο παραδείγματα.
Με το πρώτο κύμα επανανάγνωσης του σοβιετικού μοντερνισμού συμπίπτουν κάποια μη υλοποιημένα σχέδια των Smithsons στην Αγγλία στις αρχές της δεκαετίας του 1950, που έρχονται να αντιπαρατεθούν στον λαϊκιστικό «εμπειρισμό» της βρετανικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας αμέσως μετά τον πόλεμο, καθώς και το δημιουργικό νεανικό έργο των James Stirling και James Gowan.
Η δυναμική στερεομετρία του κονστρουκτιβισμού και τα τεχνολογικά του συμφραζόμενα, σε συνδυασμό με υλικά και στοιχεία βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, επιλέγονται από τους Stirling και Gowan για να μεταγράψουν μια προοδευτική ρητορική για την επιστήμη και τη μάθηση, σε μια σειρά από πανεπιστημιακά κτίρια στην Αγγλία μεταξύ του 1955 και του 1970.
Σ’ ένα αντίστοιχο πλαίσιο αναζήτησης μιας νέας γλώσσας για τη δημόσια αρχιτεκτονική, που θα αντιπαρετίθετο στον οπισθοδρομικό ακαδημαϊσμό της μεταξικής και της μετεμφυλιοπολεμικής περιόδου, ο Πάτροκλος Καραντινός επιστρέφει στο μοντερνιστικό παρελθόν της νεότητάς του, υιοθετώντας κυκλικές χαράξεις και ιδανικά πρίσματα σε δυο μη υλοποιημένες μελέτες του, τη συμμετοχή του στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του 1956 για την Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και την τέταρτη παραλλαγή της μελέτης για το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης το 1959 [που νομίζω ότι παρουσιάζεται εδώ για πρώτη φορά}.
Οι συγγένειες των σχεδίων του με συγκεκριμένα έργα της σοβιετικής αρχιτεκτονικής έχουν ήδη επισημανθεί από τον Ανδρέα Γιακουμακάτο.v
Η χρήση του κύκλου στην κάτοψη, ως κυκλικού δίσκου, κυλίνδρου, ανεστραμμένου κώνου ή ημισφαιρίου, είναι συχνότατη στις μελέτες της σοβιετικής αρχιτεκτονικής και ιδιαίτερα στις μελέτες των χώρων συνάθροισηςvi.
Εκτός από τις γνωστές οραματικές συνθέσεις του Leonidov, θα αναφέρω τις συμμετοχές Σοβιετικών και ξένων αρχιτεκτόνων (όπως οι αδελφοί Vesnin, o Moisei Ginsburg και οι Hannes Meyer, Erich Mendelsohn, Gropius και Ljubetkin) στους διαγωνισμούς για το Κρατικό θέατρο της ουκρανικής πόλης Χάρκοβο, το 1931,vii και για το Παλάτι των Σοβιέτ στη Μόσχα, το 1932.
Φίλος του Καραντινού, ο Δεσποτόπουλος, που ενέκυψε στο σοβιετικό πολεοδομικό σύμπαν στη δεκαετία του 1930,ix σχεδιάζει, κατά τη δεκαετία του 1950 στη Σουηδία μια σειρά κοινοτικών κέντρων - Folkets Hus, ένα θεσμό συγγενή, όπως παρατηρεί ο Κώστας Ξανθόπουλος, με τις σοβιετικές Εργατικές Λέσχες.
Το κυλινδρικό πρίσμα που συγκεντρώνει το σύνολο των λειτουργιών του κέντρου, τελευταία εκδοχή της μελέτης για το Folkets Hus της βιομηχανικής πόλης Luleå, το 1958, αποτελεί ακραία εξέλιξη της συνθετικής του πορείας στον σχεδιασμό των σουηδικών κοινοτικών κέντρωνxi.
Η ενσωμάτωση του συμπαγούς όγκου της αίθουσας συναθροίσεων μέσα στο γυάλινο κυλινδρικό πρίσμα, παραπέμπει σαφώς στις προτάσεις του Moisei Ginsburg και του Hannes Meyer για το Παλάτι των Σοβιέτ, στον διαγωνισμό του 1931.
Οι ιδεολογικές αφετηρίες της πρότασης δηλώνονται απερίφραστα στην τεράστιου μεγέθους γλυπτική σύνθεση που τοποθετείται αντιστικτικά προς τον γυάλινο κύλινδρο στην πλατεία του Κέντρου, στην τελική παραλλαγή της οποίας ο Δεσποτόπουλος συνομιλεί με τον El Lissitzky και το περίφημο κεκλιμένο ικρίωμα του «Φόρου τιμής στον Λένιν», του 1924.
Έχοντας περάσει από πολυάριθμες εξπρεσιονιστικές παραλλαγές, η τελική πρόταση του Ιωάννη Δεσποτόπουλου στον διαγωνισμό για το Πνευματικό Κέντρο της Αθήνας, το 1959, καταλήγει σε ένα συνδυασμό πλατωνικών ή –αν θέλετε– κονστρουκτιβιστικών στερεών, σε μια, ωστόσο, κλασικιστική σύνθεση.
Ο ανεστραμμένος κόλουρος κώνος του Κτιρίου συναυλιών – συνεδρίων έχει παρ’ όλα αυτά μια ισχυρότατη συγγένεια με τις αέρινες συνθέσεις του Leonidov –αυτό που τα συνδέει είναι εντέλει η ιδεολογική συνάφεια, η πεποίθηση μιας κοινωνικής ανατροπής για την οποία η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία θα είναι ο καταλύτης.
Στο γύρισμα της δεκαετίας του 1960, ένας Ολλανδός, που σπουδάζει αρχιτεκτονική στο Λονδίνο, αποκτάει τη φήμη του άτακτου παιδιού, αντιδρώντας με κάθε ευκαιρία στο πρόγραμμα σπουδών της σχολής του, και αναζητώντας ένα διαφορετικό πνεύμα από τη διδασκαλία, που να συντονίζεται με τον ταραγμένο και σε συνεχή ροή κόσμο που κληρονόμησαν οι εξεγέρσεις του 1968.
O Rem Koolhaas θα συναντηθεί έτσι με τον Ηλία Ζέγγελη, που διδάσκει τότε στην Architectural Association και θα ενταχθεί στην τάξη του, τη Diploma Unit 9, όπου θα εκπονήσει και τη διπλωματική του εργασία. Ο καθηγητής θα γοητευθεί από το εκρηκτικό ταλέντο του ατίθασου παιδιού και θα συνεταιρισθεί μαζί του στη δημιουργία ενός από τα πλέον επιδραστικά σχήματα του 20ού αιώνα, του Office for Metropolitan Architecture.
Η διπλωματική εργασία του Koolhaas, που θα αποτελέσει τον πυρήνα του project Exodus,xii ένα εξόχως πολιτικό έργο με αναφορές στο αποκλεισμένο Βερολίνο, θα ταράξει τα νερά της μοντέρνας αρχιτεκτονικής,
όπως 50 χρόνια πριν η διπλωματική εργασία ενός άλλου τρομερού παιδιού στη σχολή Φχουτέμας της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Rem Koolhaas θα ανακαλύψει τον Ivan Leonidov, όπως ένας ονειροπόλος ανακαλύπτει έναν οραματιστή.
Η στροφή προς τη μελέτη της μητροπολιτικής συνθήκης θα συνδεθεί, για τους Koolhaas και Ζέγγελη και τους μαθητές τους, με την απόλαυση του σχεδίου και της γεωμετρίας και αναπόφευκτα με την επανανακάλυψη των μελετών και των σχεδιαστικών τεχνικών της σοβιετικής πρωτοπορίας, ιδιαίτερα του δυναμικού αξονομετρικού σχεδίου, στο οποίο τομές και όψεις μπορούν να διαβαστούν χωρίς καμία αλλοίωση των υπό κλίμακα μεγεθών τους.
Προχωρώντας πιο πολύ, η Αγγλο-ιρακινή Zaha Hadid, ένα εξίσου εκρηκτικό σχεδιαστικό ταλέντο, παίρνει ως αφετηρία για τη διπλωματική της εργασία στη Unit 9 της AA, με υπεύθυνους τους Koolhaas και Ζέγγελη, τη σύνθεση Tektonik του Malevitch.
Οι σουπρεματιστικές τεχνικές θα καθορίσουν έκτοτε το σύνολο της δουλειάς της.
Είναι η αρχή του κινήματος που ονομάστηκε «Αποδόμηση» (Deconstruction). 6
Στο ξεκίνημα της δεκαετίας του 1980, ο Ηλίας Ζέγγελης θα ιδρύσει με τους Ηλία Βενέρη και Κατερίνα Τσιγαρίδα (μέλη του λονδρέζικου ΟΜΑ) το αθηναΙκό παράρτημα του γραφείου που θα εστιάσει στη διαχείριση του εξωαστικού τοπίου με παρόμοιους τρόπους όπως και του τοπίου της μητρόπολης –αυτό που ο ίδιος ονόμασε «ανεστραμμένη Αρκαδία».
Τόσο ο Ζέγγελης, όσο και η Κατερίνα Τσιγαρίδα, θα σημειώσουν σε συνεντεύξεις τους τις επιρροές τους από τη ρωσική πρωτοπορία, τον El Lissitzky και τον Kazimir Malevich στον σχεδιασμό ενός συνόλου 16 εξοχικών κατοικιών στην Αντίπαρο, το 1981.
Η ίδια σχεδιαστική στρατηγική θα ακολουθηθεί λίγο αργότερα, το 1982, σε δυο άλλες μελέτες του Ζέγγελη, το ξενοδοχείο στα Θέρμα της Λέσβου, με τους Κατερίνα Τσιγαρίδα και Ηλία Βενέρη και το Ξενία στο Αργοστόλι με την Ελένη Τσιγάντε, καθώς και στις λεγόμενες μελέτες της Κεφαλονιάς, το 1984-85 με τους Ηλία Βενέρη και Σταύρο Αλιφέρη.
ΑΠΟΦΩΝΗΣΗ
Τα είκοσι χρόνια που ακολούθησαν την Οκτωβριανή Επανάσταση αποτέλεσαν χωρίς αμφιβολία μια κοσμογονία σε όλους τους τομείς της τέχνης, με αιχμή του δόρατος την αρχιτεκτονική.
Με το βιβλίο του Κώστα Ξανθόπουλου, προϊόν πάθους, πολύχρονης εργασίας και αφοσίωσης σε ένα αντικείμενο που από νέος αγάπησε, οι αρχιτέκτονες και το ευρύτερο κοινό στην Ελλάδα έχουν για πρώτη ουσιαστικά φορά την ευκαιρία να γνωρίσουν σε βάθος και να αγαπήσουν κι αυτοί ό,τι αποτέλεσε επίσης αντικείμενο πάθους, πίστης, ταλέντου, ατέλειωτης δουλειάς, ακόμα και αυτοθυσίας, για ένα κόσμο που θέλησε να αλλάξει τον κόσμο.
Σας ευχαριστώ.
.jpg)
.jpg)
